Interview: astronaut André Kuipers over 'Beyond: Ode to the Earth' en de veelgemaakte fouten in sci-fi
André Kuipers staat na twee ruimtereizen voor een heel andere uitdaging als regisseur van bioscoopfilm Beyond, Ode to the Earth (2024), waarmee de Nederlandse astronaut ons meeneemt op een muzikale reis die ons eraan herinnert hoe mooi onze planeet is. Wij spraken Kuipers over zijn film, waarom hij koos voor de muziek van Vangelis, wat zijn eigen favoriete film is en de fouten in sciencefictionfilms waar de 66-jarige ruimtevaarder zich aan stoort.
Kuipers werkt voor de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA en verbleef in totaal 203 dagen in de ruimte. Hoe belandt een astronaut na twee spectaculaire missies op de regiestoel van een bioscoopfilm?
Kuipers: "Ik ben opgeleid als arts en kom uit de medische wereld. Dan kom je vervolgens in de technische wereld van de ruimtevaart terecht, en daarna begon ik met theaters en televisieprogramma's; ineens weer een heel andere wereld. Wat ik heel leuk vind is dat je veel met teams werkt met allemaal verschillende specialisten. Dat vind ik heel leuk om te doen en dat was hier ook weer bij.
Ik ken de mensen die De Nieuwe Wildernis hebben gemaakt en Ignas van Schaick [producent Beyond: Ode to the Earth] was dan weer een collega van mijn vrouw. Ik kom mensen tegen, je praat met mensen. En toen kwamen ze met het idee van 'wil jij niet eens een filmfestival zelf cureren over ruimtevaartfilms?' Nou dat leek mij leuk en dan krijg je The Right Stuff en Apollo 13 en allerlei ruimtevaartfilms bij elkaar. En toen zeiden ze: 'Het is leuk als je er ook wat origineels bij doet bij zo'n festival.' En toen kwamen we hier op. Ik heb genoeg beeld. Ik zeg 'ja, maar dan is het geen documentaire. Het is geen speelfilm. Het wordt dan iets met muziek.' Want ja, voor mij was muziek heel belangrijk en sowieso in mijn leven, maar ook in die ruimtevaart, want ik gebruik muziek als een soort soort soundtrack van mijn eigen leven."
6.7De indrukwekkende beelden vanuit de ruimte worden in Beyond vergezeld door de muziek van Vangelis, een Griekse componist die veel filmmuziek maakte zoals die voor Blade Runner en zelfs een Oscar won voor zijn muzikale bijdrage aan Chariots of Fire. Waarom is er gekozen voor de muziek van Vangelis?
Kuipers: "Als ik ergens heen ga, dan neem ik muziek mee die niet bij dat land past of bij die sfeer past. Ja, en Vangelis speelde daar een grote rol in. Ik raakte geïnteresseerd in ruimtevaart door de serie Cosmos, en daar zat muziek van Vangelis in. Maar ja, ook voor Teleac had je de cursus sterrenkunde op tv. Daar zat muziek van Vangelis in, dus vanaf het prille begin was dat al geassocieerd. Ruimtevaart en Vangelis. En toen kwam ook nog een keer Bladerunner uit. Hij was helemaal verbonden met sciencefiction en dat soort zaken. Dus die muziek, die moest erbij. Ja, ik luister ook naar andere muziek in de ruimte. Veel filmmuziek, maar ook andere klassieke muziek. Popmuziek uit de jaren zeventig. Armin van Buuren had ook "Communication" opgedragen en die gebruikte ik om te sporten bijvoorbeeld.
Toen ben ik het scenario gaan verzinnen van 'oké, wat wil ik er allemaal in hebben?' En dat was gebaseerd op de sfeer die ik zelf heel prettig vind. Er is een documentaire ooit geweest, Out of the Present, een Poolse regisseur waarbij je ook hele beelden ziet zonder commentaar. Je ziet de geluiden, de mensen in het ruimtestation; en dat sfeertje, dat vond ik fantastisch. Dat je in een soort droom terechtkomt, in een soort trance. Niet dat snelle van die films van tegenwoordig waar ik helemaal gek van kan worden. Dus dat dat is wat ik zocht en het gevoel geven wat het is om mee te gaan de ruimte in.
Voor Beyond: Ode to the Earth heeft u nu gekozen voor muziek van Vangelis en Armin van Buren, maar als u nog een keer een film zou maken, welke componist of DJ zou u dan vragen?
Kuipers: "Oh, dat is leuk! Nou dat ligt een beetje aan het sfeertje. Kijk, als het een film zou zijn over mij, over mijn jeugd, dan zou ik er heel veel popmuziek uit de jaren 70 in stoppen. Met natuurlijk klassiekers als "Rocketman" van Elton John en "Space Oddity" van David Bowie, maar ook heel veel andere muziek die voor mij daarbij hoort. Dan krijg je een andere sfeer. En misschien Hans Zimmer, want Interstellar heeft natuurlijk fantastische muziek. Dat is weer heel dreigend, dus het ligt eraan wat voor film je wil maken. Nu is het vooral een ode aan de Aarde, de schoonheid, je mee laten voeren; een soort droom, een trance moet je in komen. En daar heb je bepaalde muziek voor nodig. En zelfs bij Vangelis had ik hele andere muziek kunnen kiezen. Het moest allemaal wel passen.
Wat is uw favoriete film?
Kuipers: "Blade Runner."
De oude?
Kuipers: "De oude! Nou, het vervolg is ook goed hoor, Hans Zimmer is een fantastische componist, maar ik blijf Blade Runner (1982) het beste vinden. De beste sterfscène zit daarin, en dat is dan van een Android, gespeeld door een Nederlander. Dat blijft mij fascineren. Dat is ook precies de sciencefictionwereld waar ik in leefde, in die tijd. Voor mijn gevoel dan, met dromen en de sciencefictionboeken die ik las. Dat was zo goed weergegeven. Qua ruimtevaartfilms vind ik Apollo 13 gewoon het beste. Daar zitten nauwelijks fouten in."
En is dat dan belangrijk voor u als u een sciencefictionfilm kijkt; dat deze het accuraat weergeeft?
Kuipers: "Ja precies. Kijk, artistieke vrijheid - zeker met sciencefiction - is logisch, je moet iets verzinnen. Maar de rest moet wel kloppen. En ik erger mij als er fouten in zitten. En ik erger mij vooral als ik voel dat de regisseur arrogant is. En dat gebeurt soms. Zo heb je Fantastic Voyage (1966), naar het boek van wetenschapper Isaac Asimov - die veel sciencefiction schreef - dat is een film met Raquel Welch en gaat over een duikboot en die wordt verkleind en ingespoten bij een professor om een bloedprop weg te halen. Na een uur wordt alles weer z'n normale massa en moeten ze er weer uit zijn. Daar zit een scène in waarbij vier bemanningsleden buiten de duikboot door de traanbuis naar buiten zwemmen en worden groot; net op tijd. De duikboot is ondertussen gecrasht door een witte bloedcel. En dan zit ik echt in de bioscoop van 'En nu? Nu moet het hoofd uit elkaar knallen'. En dat gebeurt niet. In het boek - Asimov was wel slim - lokken ze die witte bloedcel mee naar buiten en komt er een grote bulk metaal aan de zijkant van de operatiekamer te liggen. Dus dat klopt wel. Die regisseur, dat is arrogantie. Die denkt dat het publiek dom is. En dat vind ik heel vervelend, als je merkt dat het bewust gedaan is om geld te besparen, of weet ik om wat voor reden. Dan is het niet goed.
Kijk dat er een foutje insluipt, dat gebeurt vaker. Ook in sciencefictionfilms. Bijvoorbeeld in Gravity, daar zit Sandra Bullock buiten het ruimtestation vast met parachutedraden aan haar benen en houdt George Clooney zo vast en dan zegt hij: 'Je kan me niet houden, je moet me loslaten'. En dan doet ze dat en dan drijft hij weg. Dank denk ik: 'Waarom drijft hij weg?' Er is helemaal geen kracht. Ze hadden dit heel makkelijk op kunnen lossen, want in de achtergrond hangt het ruimtestation, maar die hangt stil. Als ze die hadden laten tuimelen - wat heel goed had gekund door een botsing - dan had je centrifugale kracht. Dan is er wel een kracht. En het grappige was: de adviseur van Sandra Bullock was Cady Coleman; een astronaut, mijn collega. Daar heb ik mee in een team gezeten. Dus we hadden een astronautencongres, en zij kwam binnen en iedereen viel over haar heen: 'Hoe kon je zo'n fout maken?!' En dan zegt ze: 'Ik was gevraagd om advies te geven hoe ze zich aan boord moet gedragen.' Deze scène is ze nooit bij betrokken geweest.
En artistieke vrijheid begrijp ik heel goed hè. Dat is ook met The Martian, die raket waait op een gegeven moment om door een stofstorm. Nou, de dampkring op Mars is heel erg dun dus er is wel wat dwarrelend zand, maar niet om een raket om te blazen. Dus dat is artistieke vrijheid. En soms zijn er ook hele leuke foutjes. Zo gebruiken ze in Apollo 13 het NASA-logo dat toen nog helemaal niet bestond. Dat is pas later ontworpen. Maar dat moet je net weten."
Hoe ziet volgens u de toekomst van de ruimtevaart eruit, ook gezien de plek die Hollywood binnenkort in de ruimte wil innemen?
Kuipers: "Ja, dat is interessant. De Russen hebben al een regisseur en een actrice naar boven gestuurd voor een speelfilm. Ik heb hem nog niet gezien. Het idee is ook om Tom Cruise naar boven te sturen; ze willen ook een speelfilm maken. Tot nu toe is ruimtevaart voor het algemene publiek: je gebruikt het als je navigeert, het weerbericht, televisierapportages; allemaal via de ruimte. We krijgen nu steeds meer toerisme en commerciële ruimtestations, die nog wel gebruikt zullen worden voor onderzoek - die gaat NASA gewoon huren - maar die zullen ook gebruikt worden als hotel. Philippe Starck doet de ontwikkeling van het interieur van een Axiom hotel in de ruimte; Hilton is betrokken bij de ontwikkeling van een ander hotel, dus er zijn allemaal ideeën. En één daarvan is dat Axiom hotel, daar komt een hele mooie uitkijk-koepel; daar kan je natuurlijk prachtig filmen. Dus er zullen inderdaad speelfilms gemaakt gaan worden, met een fantastisch decor.
Net als dat je kunt filmen op schepen, in vliegtuigen of op de Zuidpool; vroeger was dat voor avonturiers en wetenschappers, daar kan je nu zulke dingen doen. Dat is met alle vormen van transport; dat begint vaak militair, dan komt er vrachtvervoer en uiteindelijk komt er toerisme en krijg je activiteiten van productiebedrijven die dat gaan gebruiken. Dus op zich een goeie ontwikkeling. Ik heb liever dat het echt is - in de vorm van een echte omgeving - want dat CGI, dat stoort. Dan is het té smooth. Dat is de werkelijkheid niet. Het moet ook nog beter worden, maar ik ben tot nu toe geen van fan CGI."
Beyond: Ode to the Earth draait vanaf donderdag 10 oktober in de bioscoop.
