Recensie 'Love It Was Not'

In 1942 wordt de Joodse Helena Citron vanuit Slowakije naar concentratiekamp Auschwitz gedeporteerd. Ze hoort bij de eerste groep vrouwen die in het kamp terechtkomen, en kort na haar aankomst loopt ze de Oostenrijkse SS-officier Franz Wunsch tegen het lijf. De twee worden verliefd op elkaar en er ontstaat een ongebruikelijke relatie die regisseur Maya Sarfaty in iets meer dan 80 minuten voor ons reconstrueert.

De titel van de documentaire is de Engelse vertaling van een Duits liedje dat Helena zong in de barakken tijdens een sober feestje dat de bewakers vierde. Dat liedje is, ironisch genoeg, de reden dat Wunsch verliefd werd op haar. Hij kwam later naar haar toe met de vraag of ze het nog eens wilde zingen, en dan nu alleen voor hem. Helena liet zich daartoe overhalen en vanaf dat moment hadden de twee een band. Hij behandelde haar anders dan de andere gevangenen, die hij zonder blikken of blozen in elkaar sloeg of naar de gaskamers stuurde. Zij wist op haar beurt via hem verschillende mensen te redden, al was dat af en toe wel ten koste van anderen.

Machtsspel

Dankzij Helena wist onder anderen haar zus Roza de oorlog te overleven. De kinderen van Roza werden niet gespaard, een feit dat een behoorlijke stempel drukte op de relatie tussen de vrouwen. De twee komen in de documentaire aan het woord door middel van beelden uit oude interviews, want beiden zijn inmiddels overleden. Ze beantwoorden dus niet de mogelijke vragen die Sarfaty ze zou willen stellen. Sarfaty vormde in plaats daarvan de film rondom deze bestaande opnames, en maakte een fragmentarische documentaire over de ongelijkwaardige relatie die de Joodse gevangene en de SS'er met elkaar hadden. Volgens de overlevering hielden ze van elkaar, maar in haar positie als gevangene had Helena eigenlijk geen keus. Als hij zich ook tegen haar zou keren, zou dat haar einde betekenen

Dat machtsspel is behoorlijk interessant en de hele situatie brengt een hoop morele kwesties met zich mee, maar geen enkele daarvan wordt fatsoenlijk uitgediept. De film hangt aan elkaar van archiefmateriaal, getuigenverklaringen en nagespeelde scènes en gaat nergens echt de diepte in. Dat is zonde, want het had een boeiende documentaire kunnen zijn over liefde en oorlogstijd. Nu is het gewoon een matig naverteld verhaal over een liefde die misschien geen liefde was.

Knippen en plakken

De nagespeelde scènes worden in beeld gebracht op een soort kijkdoos-achtige manier: met uitgeknipte figuurtjes uit oude foto's. Dat is gebaseerd op een gewoonte van Wunsch, die zijn geliefde Helena uit de kampfoto's knipte en haar in gezellige tafereeltjes plakte, om te doen alsof ze samen een normaal leven hadden. In de film krijgen we ook de gruwelen van de oorlog op die manier te zien, al is het wel op een zeer versimpelde manier.

Love It Was Not (2020) is gebaseerd op een bijzonder verhaal, maar de echte spanningen in dat verhaal komen nergens echt naar voren. Daarnaast wordt Israël, waar de zussen na de oorlog terechtkwamen, kritiekloos in beeld gebracht. Dat is in het licht van het conflict met Palestina en de recente ontwikkelingen tussen de twee partijen daar nogal krom, zeker als je een film maakt die over oorlogsmisdadigers gaat. Een documentaire over een boeiend verhaal, maar beroerd uitgevoerd.