Recensie 'Nayola'

De eerste lange animatiefilm van regisseur José Miguel Ribeiro is het verhaal van drie generaties vrouwen, tijdens en na de burgeroorlog in Angola. Ribeiro werkte bijna 10 jaar aan de film, in coproductie met onder andere het Nederlandse Il Luster. Nu is het resultaat daar: een mystieke, kleurrijke film over de diepe wonden die oorlog achterlaat.

Drie generaties oorlog

De Angolese burgeroorlog ontstond direct na de onafhankelijkheidsoorlog tegen Portugal en kostte tussen 1995 en 2002 aan meer dan een half miljoen mensen het leven. In Nayola (2022) zien we het verhaal van drie vrouwen tijdens en na de oorlog: grootmoeder Lelena, moeder Nayola en dochter Yara. Nayola gaat tijdens de oorlog op zoek naar haar man, die vertrok om als soldaat te vechten en verdween. Haar dochter Yara laat ze achter bij haar moeder. Meer dan 15 jaar later gebruikt Yara haar muziek om zich tegen het ondemocratische Angolese regime te verzetten.

Nayola is even kleurrijk als duister. De animatie is simpel, en toch gedetailleerd; er zit bijvoorbeeld veel aandacht in de bewegingstaal van de personages: ze hebben allen hun eigen unieke manier van bewegen. Het zijn dit soort details die de film extra kracht geven, de personages tot leven brengen en hun (innerlijke) strijd voelbaar maken.

De impact die de oorlog maakt is voor elk van de drie vrouwen anders: grootmoeder Lelena heeft haar dochter en schoonzoon verloren, en lijkt zich neer te leggen bij haar verlies zodat ze haar kleindochter kan opvoeden. Haar dochter daarentegen besluit geen genoegen te nemen met het lot, en voert haar eigen strijd door op zoek te gaan naar haar man en haar kind achter te laten. Haar dochter Yara is niet opgegroeid met oorlog, maar is er wel haar beide ouders aan kwijtgeraakt. Ze is een rebelse, strijdlustige tiener die zich vooral bezighoudt met de onvrijheden die zij in het heden ervaart: het Angola van 2011 is een dictatuur waar politiegeweld en onderdrukking aan de orde van de dag zijn, en Yara verzet zich daartegen door middel van haar muziek.

Niemand keert terug

"Niemand keert echt terug van de oorlog," dat zegt Nayola tegen het eind van de film. Het is een antwoord op een belangrijke vraag die de film stelt: als de oorlog je zo fundamenteel veranderd heeft, kun je dan ooit écht terugkeren? Nayola laat veel ruimte over voor de interpretatie en ervaring van de kijker. Dat levert herkenning op voor wie bekend is met intergenerationeel trauma door oorlog. Voor wie daar geen persoonlijke ervaring mee heeft, is het een waardevolle herinnering aan waarom we vrede moeten koesteren.

Ribeiro heeft met een duidelijke, liefdevolle visie een aangrijpend verhaal gemaakt over intergenerationeel trauma. Hij weet er ondanks de zware materie een dromerige ervaring van te maken. Wat blijft schuren: een Portugese man vertelt het verhaal van drie Angolese vrouwen tijdens een oorlog die grotendeels veroorzaakt werd door kolonisator Portugal. Die discussie - over wie welk verhaal kan en mag vertellen - blijft belangrijk om te voeren. Maar Nayola is een menselijk, waardevol verhaal over de schade die oorlog generaties lang kan berokkenen.