Recensie 'In the Crosswind'

Een pose aannemen en vasthouden, niet blikken of blozen. Zwijgend uitbeelden en de tijd stilzetten. De elkaar opvolgende tableaux vivants geven In the Crosswind al bij voorbaat een unieke status. Dit is hoe de Estse regisseur Martti Helde in zijn full feature-debuut oorlogsleed verbeeldt. Dialogen blijven achterwege, want ook dan is het haast transcendente verdriet al voelbaar.

Centraal in dit aangrijpende, ongewone drama staat wat sommige historici de Sovjet Holocaust noemen. In de zomer van 1941 werden op bevel van de toenmalige Russische premier Josef Stalin ongeveer 40.000 inwoners van Estland, Letland en Litouwen naar Siberië gedeporteerd. De mannen belandden in de goelagkampen, waar zij in de meeste gevallen de dood vonden. De vrouwen en kinderen werden te werk gesteld op het land, en keerden doorgaans niet meer terug naar hun thuisland. Het verhaal van In the Crosswind is het verhaal van Erna Nagel (Laura Peterson). Gedeporteerd en gescheiden van haar man (Tarmo Song) komt zij met haar jonge dochter Ellide (Mirt Preegel) terecht in de barre Siberische natuur, waar Helde de horror van oorlog vangt in bevriezende tijd.

De gevangen toeschouwer

Het is een gewaagde, maar tegelijk ook uiterst bewonderenswaardige manier om de vrijheid van het publiek in te perken. Als er voor de personages geen ontsnapping mogelijk is, geldt dat ook voor de kijker. Dit is arthouse in haar puurste vorm: film wordt kunst, kijken wordt begrijpen en luisteren is een vereiste. De prozaïsche voice-over van Peterson vermengt zich met werkelijk prachtige pianomuziek en de tintelingen van een bevreemdende geluidsband. Helde gebruikte voor de voice-over authentieke brieven, geschreven door Erna Nagel en haar tijd- en lotgenoten. In de brieven komen melancholie en herinnering samen met de psychologische en lichamelijke martelingen van het heden. Eén quote tekent de gehele film: "I feel like time has stopped. My mind is travelling in Siberia, but my mind is at home."

De gevangen emotie

Het bevestigt het empathische inzicht achter Heldes keuze live-action slechts spaarzaam toe te passen (de verhouding is ongeveer 75/25). Natuurlijk, je zou kunnen opmerken dat het gebrek aan dynamiek en directe dialoog de karakterstudie van Petersons historische personage beperkt. De emoties die nu de oppervlakte bereiken lijken echter van verder te komen. Alsof de veelzeggende gezichtsuitdrukkingen van Peterson een directe reflectie zijn van haar psyche, van de rake bespiegelingen die bij de beelden weerklinken.

De gevangen essentie

Achter de visuele pracht van dit kleine meesterwerk schuilt de urgentie van een schrijnende historische werkelijkheid. Het is prijzenswaardig dat Helde daaruit voortvloeiende reflecties aan de kijker overlaat, en deze nergens opdringt. Naarmate de film vordert, kruipen de schilderachtige, zwart-witte taferelen steeds verder onder de huid. De filmtitel krijgt op een prachtige wijze betekenis. In the Crosswind is van een tijdloze schoonheid.