Recensie 'The Circle'

In 2013 voltooide Dave Eggers The Circle, een dystopische roman die door critici gretig werd vergeleken met het werk van George Orwell (1984) en Aldous Huxley (Brave New World). Populair, urgent; het is haast verwonderlijk dat de film vier jaar op zich liet wachten. Tegelijkertijd kun je je afvragen of een geprezen boek altijd een verfilming nodig heeft. The Circle maakt die vraag pregnanter dan ooit.

Het leven van Mae Holland (Emma Watson) verandert volledig als ze uitgenodigd wordt voor een sollicitatiegesprek bij The Circle. Doelbewust schetst James Ponsoldt (The Spectacular Now) het contrast tussen het stoffige callcenter dat Mae achterlaat en het hypermoderne complex dat ze betreedt. The Circle is duidelijk the place to be. Mae's werkplek bevindt zich op de afdeling customer experience, waar het bereiken van maximale klanttevredenheid tot een kunst is verheven. Even verder presenteert CEO Eamon Bailey (Tom Hanks) in een reusachtig auditorium een geavanceerd camerasysteem. The Circle blijkt een particulier bedrijf met een hoog Big Brother-gehalte, dat privacy-inbreuk ziet als een middel tot een politiek doel.

Kuddegedrag

Kunstmatige grapjes, synchrone lachsalvo's; de menigte gelooft in The Circle, en Mae ook. Het kost de schichtige nieuwkomer maar één akte om het boegbeeld van verandering te worden. Dat Emma Watson haar rol vrij kunstmatig speelt, werkt in dat verband niet mee. Watson mag dan het voorkomen hebben van een hoofdrolspeelster, op cruciale momenten mist ze emotionele overtuigingskracht. Bailey (een wat onbeholpen rol van Hanks) en zijn neurotische volgelingen laten zich nauwelijks serieus nemen; wat bedoeld is als een maatschappelijke waarschuwing wordt bij vlagen een lachwekkende vertoning. Het dieptepunt volgt bij de presentatie van SoulSearch, een programma dat burgers inzet om misdadigers op te sporen. Geen moment lijkt het bij de makers te zijn opgekomen dat dat werkelijk levensgevaarlijk is.

Filmisch fatalisme

Pijnlijk, want bij een maatschappijkritisch verhaal van deze orde is geloofwaardigheid een doorslaggevende factor. Is het realistisch dat een particulier bedrijf als The Circle, hoe inventief en vooruitstrevend ook, de macht over burgers volledig overneemt? Als dit een boekrecensie was, zou het antwoord op die vraag een stuk genuanceerder zijn. Eggers' roman was inhoudelijk sterk en gelaagd, en presenteerde zoveel facetten van zijn dystopie dat de parallellen met het heden zich automatisch gingen aftekenen. In de film gaat dat effect geheel verloren. Ponsoldt rijgt de sleutelscènes in een kleine twee uur aaneen, en veronachtzaamt daarbij de narratieve context. De waarom-vraag dringt zich tijdens het aanschouwen van het gecomprimeerde eindresultaat meermaals op. Waarom deze film, als je weet dat The Circle zich te allen tijde beter had geleend voor een miniserie?

Digitaal gevaar

The Circle biedt een dozijn aan vluchtige impressies, een gehaast uitzicht op een wereld waarin je niet gelooft. Eggers, die meeschreef aan het scenario, zal lijdzaam hebben moeten toezien hoe veel aspecten uit zijn roman verloren zijn gegaan. De film fixeert zich duidelijk op machtsovername, terwijl het boek zich mede toespitste op een gevaar dat misschien nog wel groter is: het gevaar van digitale afhankelijkheid. Een oplichtend schermpje in mijn rechterooghoek bevestigde dat oordeel.

Onbenut potentieel

Als Mae aan het begin van de film op sollicitatiegesprek komt bij haar toekomstige werkgever, vraagt Dan (Nate Corddry) wat haar het meest afschrikt. "Unfulfilled potential", zegt Mae zonder aarzelen. Met het verschijnen van deze boekverfilming is die angst werkelijkheid geworden.