Recensie 'Zero Days'

Cyberoorlogen roepen – naast het beeld van enen en nullen – ook veel vragen op. In tegenstelling tot traditionele oorlogen zijn cyberoorlogen in zekere zin onzichtbaar en verwarrend, hoewel we wel weten dat het upgraden van onze antivirusprogramma's waarschijnlijk niet voldoende is om hackers buiten te houden. Regisseur Alex Gibney duikt deze cyberwereld in en focust op het beruchte Stuxnet-virus en de rol die dit speelde in het ontmantelen van Iraanse nucleaire installaties.

Antivirus

Gibney structureert Zero Days als een mysterie. Hij begint met de ontdekking van het Stuxnet-virus in Wit-Rusland in 2010 en hoe antivirusexperts bij Kaspersky en Symantec in de complexe code duiken. Ze voelen aan dat er hier iets goed mis is, maar wat precies weten ze nog niet. Langzaam maar zeker leidt hun zoektocht hen naar Iran, waar het virus het actiefst is. De complexiteit van het virus, Iran…het duurt niet lang voordat men beseft dat dit niet zomaar het werk is van de eerste de beste 'hacktivist'. Hoewel dit nooit is toegegeven, toont regisseur Gibney met talloze interviews (zoals met klokkenluiders uit de Amerikaanse beveiligingsdiensten) dat het hier een samenwerking tussen Amerika en Israël betreft om op slinkse wijze de Iraanse nucleaire installaties te beschadigen.

Het blijft lastig om dit soort zaken creatief in beeld te brengen. Computertaal wordt altijd weergegeven als een variatie op The Matrix, computercode die langs het scherm dwarrelt. Combineer dit met de gebruikelijke interviewstijl ('talking heads') en archiefbeelden en je snapt dat Zero Days niet de meest vernieuwende documentaire van het jaar is.

Stap voor stap

Waar Zero Days wel in uitblinkt is duidelijkheid. Gibney loodst ons stapsgewijs door deze complexe thematiek met een verfrissende helderheid. Tijdens het onderzoek naar het virus wordt duidelijk hoe dit virus functioneert en waarom het zich zo makkelijk en ongezien kan verspreiden ('zero days-exploit'). Wanneer het onderzoek ons naar Iran leidt, krijgen we een geschiedenisles over de relatie tussen Amerika en Iran, hoe deze verzuurde na de Iraanse revolutie en waarom Amerika en Israël zich uiteindelijk wendden tot een gecoördineerde cyberaanval op de Iraanse kerninstallaties in Natanz. Zelfs de precieze werking van het Stuxnet-virus, hoe het in staat was om ongezien te knoeien met de uraniumcentrifuges, blijkt onverwacht fascinerend. Het virus laat de centrifuges bijvoorbeeld te snel of te langzaam draaien, maar stuurt 'normale' informatie terug naar de computers zodat het lijkt alsof er niets aan de hand is.

Het verhaal achter Stuxnet is slechts een deel van Zero Days. De uiteindelijke wens van Gibney is dat er open gepraat kan worden over cyberoorlog, dat we op een democratische manier tot afspraken komen over deze nieuwe manier van oorlogvoeren. Virussen als Stuxnet zijn niet slechts digitaal, maar kunnen echte schade veroorzaken. Een stad één dag van elektriciteit beroven kan catastrofaal zijn. Zoals een van de geïnterviewden zegt, we hebben inmiddels verdragen voor biologische en chemische wapens en dat zal ook gebeuren voor cyberoorlog, mits we er tenminste open over kunnen zijn. Gibney begon zijn documentaire als een mysterie en eindigt deze als bezield pleidooi voor openheid.