Recensie 'Ida'

Een jonge vrouw staat in het Polen van de jaren zestig op het punt haar geloften als non af te leggen als ze een bezoek aflegt aan haar tante en wordt geconfronteerd met de wereld buiten het klooster en met haar eigen familiegeschiedenis. Regisseur Pawlikowski dient het complexe verleden van zijn land strak en statisch op.

De Poolse regisseur Pawel Pawlikowski schotelt ons in zijn nieuwe film Ida regelmatig taferelen voor die uit het lood lijken te zijn. Een deel van een gezicht onderin beeld bijvoorbeeld, met daarboven veel lege ruimte, plafonds, gewelven. Je zou de lens even een stukje naar beneden willen bijstellen. Het is uiteraard Pawlikowski's opzet, net als zijn keuzes voor zwart-wit en een ouderwets vierkante beeldverhouding. Die ruimte bovenin het beeld waarop hij de aandacht vestigt zou je kunnen interpreteren als een verwijzing naar het spirituele, naar de aanwezigheid van een opperwezen. Want God is alomtegenwoordig in dit Polen van de jaren zestig. In de manier waarop de mensen elkaar begroeten ("God zij geprezen") tot de religieuze beeldjes en prenten, die in vrijwel elke ruimte te vinden zijn. Pawlikowski dwingt ons om naar dat soort details te kijken door de scherpe vlakken die hij in zijn statische beeldcomposities vangt. Filmmuziek is vrijwel afwezig en als er gesproken wordt, is het langzaam. Maar er wordt vooral gezwegen.

Sobere stijl

In die sobere stijl vertelt Pawlikowski het verhaal van Anna (gespeeld door debutante Agata Trzebuchowska), een jonge vrouw die is opgegroeid in een weeshuis en nu op het punt staat haar geloften als non af te leggen. Ze krijgt te horen dat er toch nog een van haar familieleden in leven is, haar tante Wanda. Met enige tegenzin verlaat Anna het klooster om haar op te zoeken. Met drank, muziek en mannen leidt deze Wanda een leven dat in alles het tegenovergestelde is van dat van Anna. Het bezoek lijkt van korte duur te worden, tot ze van haar tante hun echte familiegeschiedenis te horen krijgt, die haar leven in een heel ander licht zet. Samen besluiten de twee vrouwen op pad te gaan om de laatste vragen over hun verleden beantwoord te krijgen.

Pijnlijke hoofdstukken

Ida rakelt behoorlijk wat pijnlijke hoofdstukken van de Poolse geschiedenis op. Sommige daarvan zijn ook voor ons vrij goed te plaatsen, zoals de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Andere verwijzingen zullen de gemiddelde Nederlandse kijker misschien ontgaan, zoals die naar de vervolgingen onder het stalinistische regime. Dat is niet bezwaarlijk, want Pawlikowski is er niet op uit om de kijker een oordeel op te dringen over het verleden van zijn land. Hij laat ons simpelweg het Polen zien waarin hij opgroeide, gefilterd door de beelden en geluiden van zijn vroegste jeugdherinneringen.

Dit is een film die tot leven komt in de details. Het geklingel van lepels op soepborden terwijl de nonnen zwijgend aan het avondeten zitten. De donkere kraalogen in het gezicht van Anna, dat omgeven door haar hoofdkap een schilderij van Vermeer oproept. Terwijl we die details in ons opnemen, zien we de zoektocht van de hoofdpersoon naar de doden uit haar familieverleden en haar ervaringen van een bestaan buiten het klooster. Gaandeweg die reis daalt bij de kijker het besef in dat deze jonge vrouw misschien wel beter toegerust is op het leven dan haar timide voorkomen doet vermoeden.