Recensie 'Het Verzwijgen'

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was iedereen een held. Tenminste, zo lijkt het soms als je alle verhalen over het verzet mag geloven. De realiteit was heel anders, blijkt uit cijfers. Zo'n 300.000 Nederlanders werden na de oorlog verdacht van collaboratie. Dat is meer dan zes keer zoveel als het aantal mensen dat in het verzet zat (45.000). Van die collaborateurs, waarvan het aantal in de realiteit waarschijnlijk nog hoger lag, zaten 25.000 zelfs bij de Waffen-SS. In haar nieuwe documentaire duikt filmmaker Marieke van der Winden in het verleden van haar eigen familie. Ze weet dat er iets aan de hand was met de familie van haar moeder Lieke, maar komt er tijdens het maken van Het Verzwijgen (2022) pas achter hoe de vork echt in de steel zit.

Het korte, in mysterie gehulde leven van Lieke was turbulent en ingewikkeld. Ze werd geboren als Ali, maar koos voor de naam Lieke en besloot daarna om zoveel mogelijk zonder achternaam door het leven te gaan. Ook op haar grafsteen, die Van der Winden in nuchtere maar ontroerende beelden schoon schrobt, staat slechts haar voornaam. Aan haar achternaam kleefde namelijk een verleden waar ze zo min mogelijk geassocieerd mee wilde worden.

Fout in de oorlog

Haar ouders, dat zijn dus de grootouders van Van der Winden, waren namelijk fout in de Tweede Wereldoorlog. Dat wist de filmmaker al, maar in de loop van de film blijkt al snel dat het om een veel groter deel van de familie gaat. We worden meegenomen naar het gemeentearchief, naar oude familievrienden, begraafplaatsen en het ouderlijk huis. Stukje bij beetje verzamelen we puzzelstukjes over het leven van Lieke en de rest van de familie. Erg gestructureerd gaat dat niet, de film gaat van de hak op de tak en probeert twee verhalen tegelijk te vertellen.

Overgenomen trauma

Zo draait Het Verzwijgen vooral om het leven van Lieke, maar probeert de film tegelijkertijd ook voorzichtig iets te zeggen over de rest van de talloze families die in de oorlog fout waren en de geheimen waar de nabestaanden mee leven. Dat laatste gaat over geschiedschrijving en je eigen (lands)verleden onder ogen zien, maar komt niet zo goed uit de verf. Er lijkt simpelweg te weinig tijd of interesse voor geweest te zijn, vrijwel alle aandacht gaat naar Lieke, haar 'geërfde trauma' en alle verstoorde familierelaties die daaruit voortgekomen zijn. Dat zijn zeker geen saaie onderwerpen, maar als je echt iets wil opsteken over de rol van Nederlandse collaborateurs tijdens de oorlog, dan kun je beter naar een andere bron op zoek gaan.

Monumentje

De documentaire is vooral interessant voor regisseur Van der Winden zelf, die in de film ook zegt dat ze haar moeder beter heeft leren kennen door het proces. Deze nieuwe kennis verklaart de ingewikkelde relatie die ze hadden, en dat lijkt uiteindelijk toch de hoofdzaak van deze film. Het Verzwijgen is niet bedoeld om grote geschiedkundige vraagstukken uit te leggen en bereikt ook nergens echt een conclusie, maar is wellicht wel interessant voor andere kinderen en kleinkinderen van 'foute' ouders.