Recensie 'The Double'

Jesse Eisenberg is perfect gecast als de schlemiel en zijn gladde dubbelganger in deze komische variatie op het verhaal van Dostojevski. Het mistroostige bestaan van James wordt opgeschrikt door het ten tonele verschijnen van zijn nieuwe collega Simon, die fysiek zijn exacte kopie is.

De persoonlijkheid van James (Eisenberg) is op zijn zachtst gezegd nogal broos. Hij voelt zich onzichtbaar. "Alsof iemand zijn hand dwars door je heen kan steken," zegt hij. Dat er niet veel van zijn persoonlijkheid over is, hoeft geen verwondering te wekken. Hij leeft in een samenleving die erop gericht lijkt elke individuele expressie te vermorzelen. "Er zijn geen speciale mensen, alleen mensen" is de slogan van het bedrijf waar hij werkt. Dat zien we aan het einde van een reclamespotje waar James samen met zijn bejaarde moeder naar kijkt, omdat hij er zelf ook in meespeelt. "Welke was jij nou?" vraagt zijn moeder na afloop. Er ontrolt zich een prachtig absurde dialoog waarin duidelijk wordt hoe zeer deze rol Eisenberg op het lijf geschreven is. Zinnen als "that doesn't even make sense" rollen er bij hem sowieso altijd al mooi uit, maar binnen de context van deze totalitaire hel krijgen ze nog een extra lading.

Knipperende tl-balken

Regisseur Richard Ayoade heeft het scenario van The Double losjes gebaseerd op het gelijknamige boek van Dostojevski. In de film speelt het verhaal zich af op een niet nader geïdentificeerde plaats en tijd, in een wereld die met een fascinerende gedetailleerdheid is vormgegeven. Betonnen kale muren en hokjes van verweerd hout waarin grijze mannen onduidelijk werk zitten te doen. Overal het dreunen, brommen en razen van machines. Grote metalen liften met knipperende tl-balken. Alles is oud, stoffig en vergeeld. In die deprimerende wereld loopt de onzichtbare James rond in zijn te grote kostuum.

Ratelende Eisenbergs

Thuis staart James door zijn telescoop naar het appartement aan de overkant, waar zijn collega Hannah (Mia Wasikowska) woont. Zij is het enige lichtpuntje in zijn duistere bestaan, maar hij durft haar alleen op het werk aan te spreken, als hij bij haar een kopietje komt maken. Daar komt verandering in als zijn nieuwe collega Simon (ook Eisenberg) ten tonele verschijnt. Fysiek zijn exacte kopie, maar in al het andere zijn spiegelbeeld: Simon is een extraverte charmeur die al snel alle collega's voor zich inneemt. Eerst is James wel blij met de komst van Simon, die hem coacht over hoe hij vrouwen moet verleiden in een aantal briljante scènes (stel je twee ratelende Eisenbergs voor). Maar als Hannah voor de dubbelganger begint te vallen en die ook nog eens met de eer van James' werk gaat strijken, moet hij ingrijpen.

Regisseur Ayoade schuift de wanhoop en de waanzin van het bronmateriaal grotendeels terzijde en heeft met name de humor gevonden in deze absurde, mistroostige wereld. Hij ensceneert een aantal prachtige momenten en heeft in Eisenberg een acteur die precies bij de gekozen toon past: een licht tragische held waar we desondanks om kunnen lachen. Als twee politieagenten polshoogte komen nemen na een zelfmoord in zijn gebouw, vraagt een van hen aan James: "Je denkt er toch niet zelf over na om zelfmoord te plegen, hè?" "Wat? Nee!" zegt James. De overtuiging ontbreekt. De agent kijkt hem even onderzoekend aan. "Schrijf maar 'misschien' op", zegt hij tegen zijn collega.